"Hanemann" Stefana Chwina, czyli jak na kartach ksiazki oddac pamiec ludziom, miejscom i przedmiotom...

Moi drodzy jestem w kłopocie czytelniczym. Jestem w kłopocie czytelniczym, ponieważ po odkryciu prozy Stefana Chwina i po przeczytaniu jego "Hanemanna" każda następna książka po którą sięgnęłam i którą przeczytałam (a kilka poległo jeszcze zanim się zaczęło) nie jest w stanie mnie zadowolić. Wszystko co czytam wydaje mi się nie tak dobrze napisane, nie tak ciekawie opowiedziane, bez magii w jaką obfitują odkrycia czytelnicze. A Stefan Chwin takim odkryciem literackim jest! NIEZAPRZECZALNIE:)


Ty, który wchodzisz żegnaj się z nadzieją, że to będzie klasyczna recenzja książki, wszak ja takich pisać nie umiem:)


Tytułowy Hanemann to Niemiec, który jako jeden z niewielu Niemców pozostał po zakończeniu II wojny światowej w swoim domu. On się nigdzie nie przeniósł, jego dom się nie przeniósł w żadne inne miejsce, a jednak Hanemannowi, który nie ruszył się ani na krok przyszło żyć w innym mieście niż przed rokiem 1945. Niby w tym samym, a jednak obcym. Zmienił się nieco krajobraz na bardziej zniszczony i smutny, zmienili się zupełnie sąsiedzi ci dalsi i ci bliżsi, zmienił się język jakim nowi przybyli z tobołami ludzie się posługiwali, nazwa ulicy, na której mieszkał Hanemann z Lessingstarsse zmieniła się na Grottgera. No i zmieniła się nazwa miasta z Danzig na Gdańsk.
Większość mieszkańców Danzig uciekła, w Gdańsku pozostało niewielu.
 Niechaj rodzinna Grimmerów będzie reprezentantem dawnych mieszkańców miasta:

Dom rodziny Grimmer. Oliwa, ul. Wita Stwosza 1 (Oliva Kronprinzenalle 1)

Na plaży w Jelitkowie.

Niesamowite zdjęcia: http://www.staraoliwa.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=24:album-rodziny-grimmer-cz2&catid=3:zdjecia-starej-oliwy&Itemid=6

 Między tymi nielicznymi, którzy nie uciekli znalazł się właśnie Hanemann. Co go powstrzymało przed ucieczką? Dramat, który stał się jego udziałem niedługi czas wcześniej? 
Dość, że zdecydował się pozostać, dość, że zamieszkał z obcymi, nowo przybyłymi zza Buga, z Polski Centralnej ludźmi. Wielokrotnie dawano mu do zrozumienia, że jest zbędny, że Niemiec nie jest potrzebny Polakom na ich ziemiach. On jednak niezrażony pozostaje. To jego dom, ziemia przodków.
Jego nowymi sąsiadami na Grottgera 17 została między innymi rodzina narratora, który po latach szuka informacji o samym Hanemannie. Mama, tato z chłopcem w wieku szkolnym Piotrem. Nie ma między nowymi mieszkańcami, a głównym bohaterem wielkiej zażyłości, ale nie ma też wrogości. Żyją sobie dwie nacje na jednej przestrzeni w zgodzie. Hanemann jest może i samotny, ale nie sam. Bardzo się wbrew pozorom Polakom przydaje. Jego odmienność i jego znajomość języka niemieckiego pozwala mu na zarabianie pieniążków. Odgrywa także niebagatelną rolę w rodzinie małego Piotra. Pojawiają się kolejne postaci, które zaludniają dom przy Grottgera 17. Hanka i chłopiec niemowa Adam...Nie ma sensu opisywać dalszej akcji, bo jakaś tam akcja się i owszem zarysowuje, ale magia tej książki leży w tym co niedopowiedziane, w nastroju, w chwili ulotnej...


Książka Chwina to nie tylko obraz przemian w mieście, które przestaje być Wolnym Miastem Gdańsk, zamieszkałym w dużej mierze przez Niemców, staje się miastem polskim, z którego nowe władze próbują zatrzeć ślady byłych mieszkańców. Chwin oddaje sprawiedliwość także przedmiotom, które zostały w opuszczonych w pośpiechu przez Niemców domach.
 Z ogromną czułością i sentymentem maluje ich obraz w dwóch rozdziałach "Rzeczy" (z którego cytaty zamieściłam we wcześniejszym poście) http://czarodziejskagoraksiazek.blogspot.com/2011/11/o-dwoch-spotkaniach-o-tym-przelotnym-co.html, oraz w rozdziale "Arystokracje i upadki"


"A rzeczy? Rzeczy zajmowały się tym co zawsze.Przypatrywały się wszystkiemu z półek, etażerek, blatów, parapetów i nic sobie nie robiły z naszych spraw. Nie były po żadnej stronie. Cierpliwie oddawały się w nasze ręce. Pasowały do dłoni jak ulał albo wyślizgiwały się z palców, spadając z krzykiem na betonową posadzkę. Dopiero wtedy w błysku pękającej porcelany, w brzęku srebra, w trzasku szkła, budziły nas ze snu. Bo przecież naprawdę były niewidzialne. Któż pamiętał barwę powietrza , światło szkliwa, śpiew wysuwanych szuflad, wysokie brzmienie mahoniowych szaf."

"A potem przypomnienia. Jałowe polowania. Łowienie dotknięć i połysków zagubionych przez pamięć. I żal, że nie dość uwagi i serca. Że tylko przepływanie między, machinalne przestawianie, odstawianie, przecieranie-nic nadto. Żałosna niechęć? Niemądra pretensja? Że nie licząc się z naszym zmęczeniem domagały się czułej obecności naszych rąk. Zawsze nienasycone, gasnące pod warstwą sadzy i śniedzi?"


Przedmioty ulegające zapomnieniu, przedmioty nagle odżywające w pamięci umierającego człowieka, który próbuje sobie przypomnieć jak wyglądał ten mały świat zwany mieszkaniem w chwili przybycia nowego mieszkańca, w stare progi niemieckiego domu. Przebudzenia pamięci- nigdy na czas...


"Rzeczy, które kiedyś miały ciężar, porowatość, dotykalną gładkość, chłodną szklistość, zmieniały się w obłoki bez barwy. Miały tylko jedną stronę-jak księżyc. Rzadko bywały w pełni."


Wielu przedmiotom zostało dane nowe życie, kiedy z poniemieckiego domu zapomniane, odrzucone trafiają do starych antykwariatów, a potem do domu kolekcjonerów, ludzi ocalających stare przedmioty, którzy nadają znalezionym częściom czyjegoś życia nowe znaczenie.


I te zmiany statusu przedmiotów z tych bardzo potrzebnych, tych pięknie ozdabiających przestrzeń na zupełnie zbędne. To takie swoiste upadki, kiedy piękna makatka z gotyckim niemieckim napisem, niegdyś dumnie wisząca w kuchni po latach spadając z gwoździa pieczętuje swój smutny los zamieniając się w zwykła szmatę do podłogi.


"I upadki zawstydzające upokorzenia płótna i drewna, blachy i emalii"


"A cierpienia glazury? Martyrologie pękających kafelków? Dogasanie niklu na poręczach łóżek...Nocne spadanie dachówek, które dogorywały potem w sadzawce pod fontanną?"


"Hanemann" Chwina to książka idealna, to książka odkrycie, to książka, która łączy w sobie wszystko czego oczekuje od dobrej literatury. Tu każde słowo ma swój smak, w zdania się wchodzi i wyjść trudno, każdy akapit się trawi, czuje na języku. A jednocześnie czytanie nie sprawia trudności, jest to czysta przyjemność obcowania z tekstem. Akcja snuje się powolnością dawnych czasów, postaci zapadają głęboko w pamięć...no właśnie kluczowym  słowem określającym "Hanemanna" jest właśnie PAMIĘĆ! Pamięć ludzi, których wnuki i prawnuki żyją w innych miejscach na ziemi niż ich dziadowie, pamięć miejsc, których już nie ma...właśnie ta pamięć jest mi najbliższa, bo ja chcę pamiętać. Bez zbędnej histerii i martyrologii chcę pamiętać, bo dla każdego człowieka przymus opuszczenia miejsca, które traktował on jako swój dom, czy jest to Niemiec na zachodzie, czy jest to Polak na wschodzie jest każdorazowo wielkim dramatem. Jest częścią historii miasta.

Dlatego chcę pamiętać, że kuracjusze i wakacyjni bywalcy przybywali do miasta Zoppot

miastem zamykającym Trójmiasto była kiedyś Gdingen, a Gdańsk kiedyś był miastem Danzig. 

dawny Gdańsk

Gdańsk 1945

czy to ci, którzy odchodzą, czy przychodzą?

 Wrzeszcz nosił nazwę Langfur

 Jelitkowo to Glettkau

 Brzeźno-Brossen, nazwa dzielnicy Gdańska Oliwa brzmiała prawie tak samo, bo Oliva, i ta część miasta jest miejscem głównych wydarzeń w książce "Hanemann".

Park Oliwski-wyczytałam, że z domów z ulicy Grottgera jest widok na ten właśnie Park. Ciekawe jaki widok rozciągał się z nieistniejącej kamienicy na Grottgera 17, w której mieszkali bohaterowie książki? Jak zwykle przy czytaniu książek, których akcja dzieje się w dawnych czasach uruchomił się we mnie, w środku mały ludek, który z uporem maniaka przekopywał zdjęcia, fora w poszukiwaniu tego miejsca. Zarówno ja, jak i ten mały upierdliwy ludek wiedzieliśmy już, że ta konkretnie kamienica nie istnieje. Ale jak to nie istnieje kiedy widok na Google Earth po wpisaniu adresu przedstawia jakąś kamienicę! Jak bardzo starą nie wiem, bo widok jest z góry i nieco spłaszczony, dość nie wyraźny. Po tym spadzistym dachu doprawdy trudno mi cokolwiek określić. Więc co szukamy dalej! Zagadka nie daje mi spokoju, aż w końcu, na którymś z forów doczytuje się, że kamienica na Grottgera 17 faktycznie istnieje, pod tym adresem stoi budynek mieszkalny, ale wybudowany długi czas po wojnie.
Ale dlaczego nie mogę znaleźć starych zdjęć ulicy Grottgera? Bardzo mnie to smuci, bowiem mój nos detektywa nie daje mi spokoju. Bardzo chciałabym zobaczyć przynajmniej najbliższą okolicę, po której przemieszczali się bohaterowie książki:(
 Ja już tak mam. Każdy ma jakiejś swoje dziwactwa. Ja lubię umieszczać akcje książki w konkretnych miejscach. Taki mój fiś. Często gęsto przy czytaniu zagranicznych książek w zlokalizowaniu miejsca akcji pomaga stronka Google maps:) czasem nawet można znaleźć ulicę, na której dzieje się akcja, a czasem nawet i dom:)


Usprawiedliwieniem długości i dość mocno emocjonalnego charakteru wpisu jest fakt, że zakochałam się w pisaniu pana Chwina i zakochana jestem w Gdańsku, w ogóle w Trójmieście, ale w mieście Gdańsk szczególnie mocno. Uwielbiam starą architekturę domów w Oliwie, uwielbiam tą odmienność dzielnic miasta. To takie miasta w mieście. No i morze! Świadomość, że od morza dzieli mnie kilka przystanków tramwajem jest zaiste fascynująca!
 Pech chcę, że mieszkam 400km od tych miejsc, dlatego mogę bywać tam rzadko. Ale już dwa wakacyjne pobyty utwierdziły mnie w przekonaniu, że mój tato, który od ponad 30 lat rok w rok bywa w Gdańsku ma zupełną rację. Ja już rozumiem jego fisia. On też śledzi tropy literackie, a to Chwina ścieżkami Oliwy podrepczę, a to Huellego, czy Grassa po Wrzeszczu. 
Czyżbym słabość do Trójmiasta wyssała z mlekiem ojca?


I na zakończenie jeszcze jeden cytat:

"Przed laty wieczorami, gdy matka odkładała na półkę gruby tom, z którego odczytała właśnie kolejną baśń Grimmów, a potem zgasiwszy światło wychodziła z pokoju, zawsze mu się zdawało, że litery zniecierpliwione wiecznym trwaniem w tych samych rzędach, złaknione przygody, tylko czekają by korzystając z ciemności, rozbiec się w głębi odłożonej książki, umknąć z akapitów, złączyć się w wesołe wieńce i czarne girlandy, spleść w nową opowieść, jakiej nigdy nie słyszało ludzkie ucho- więc rano jak najszybciej tylko mógł zdejmował książkę z półki i natychmiast ją otwierał, by przyłapać czarne znaczki na chwili nieobecności. Och gdyby choć raz, po nocnych odysejach nie zdążyły wrócić na puste stronę."

Ja bym nie chciała żeby z "Hanemanna" uciekł mi choć jeden akapit, choć jedno zdanie, jedno słowo...tam każda literka jest na swoim miejscu:)



Strony o Gdańsku:
http://www.dawnygdansk.pl/
http://sabaoth.infoserve.pl/danzig-online/
http://www.staraoliwa.pl/index.php?option=com_content&view=frontpage&Itemid=3